Hayvancılıkla uğraşanların en çok çekindiği hastalıklardan biri olan çelerme hastalığı, bilimsel adıyla enterotoksemi, özellikle genç ve hızlı büyüyen hayvanlarda aniden ortaya çıkan ve çoğu zaman ölümle sonuçlanan ciddi bir hastalıktır. Koyun, keçi, buzağı ve dana gibi hayvanlarda sık görülür. Hastalık genellikle hayvanlar iyi durumdayken, hiçbir belirti göstermeksizin aniden gelişir. Bu da enterotoksemi hastalığının ne kadar tehlikeli olduğunu bir kez daha ortaya koyar.
Bu yazıda, hayvanlarda çelerme hastalığı hakkında bilmeniz gerekenleri, nasıl fark edilip önlenebileceğini, çelerme tedavisi yöntemlerini ve aşılamanın önemini detaylı bir şekilde bulabilirsiniz.
Koyunlarda Enterotoksemi
Koyunda çelerme hastalığı, genellikle 1-3 aylık sağlıklı ve iyi beslenen kuzularda görülür. Aşırı süt alımı, ani yem değişiklikleri veya yüksek enerjili yemlerle beslenme, bağırsakta bulunan Clostridium perfringens adlı bakterinin hızla çoğalmasına neden olur. Bu bakteri, toksin salgılayarak hayvanın dolaşım sistemine karışır ve beyin dahil olmak üzere birçok organda ciddi hasara yol açar.
Koyunlarda hastalık çoğu zaman belirti göstermeden ilerler ve hayvan, birkaç saat içinde telef olur. Bu nedenle koyunlarda enterotoksemi tedavisi, genellikle koruyucu aşılamaya dayanır. Tedavi yerine, hastalığın hiç oluşmaması sağlanmalıdır.
Buzağılarda Enterotoksemi
Buzağılarda enterotoksemi, daha çok sütten kesilme dönemine yakın görülür. Buzağıların aşırı konsantre yemle beslenmesi ya da hijyenik olmayan koşullarda büyümesi, bağırsak sisteminde bakteri çoğalmasına zemin hazırlar. Özellikle kış aylarında kapalı alanlarda yapılan beslemelerde, buzağılarda çelermeye rastlanabilir.
Hastalığın belirtileri arasında ani iştahsızlık, yüksek ateş, karın şişliği ve kısa süre sonra ölüm sayılabilir. Bu nedenle düzenli veteriner kontrolleri ve doğru yemleme programları çok önemlidir.
Sığırlarda Enterotoksemi
Sığırlarda enterotoksemi daha nadir görülse de özellikle genç danalarda rastlanabilir. Yüksek enerjili yemle ani besleme değişiklikleri yapılırsa, aynı risk burada da geçerlidir.
Sığırlarda Enterotoksemi Belirtileri
• Hızlı nefes alma ve nabız artışı
• Şiddetli karın ağrısı ve şişkinlik
• Yatıp kalkamama, sendeleme
• Ani ölüm
Bu belirtiler fark edildiğinde veteriner hekim acilen çağrılmalı ve diğer hayvanlar da kontrol altına alınmalıdır.
Çelerme Hastalığı Belirtileri Nelerdir?
Çelerme hastalığı belirtileri, çoğu zaman fark edildiğinde iş işten geçmiş olabilir. Ancak yine de bazı erken uyarı sinyalleri vardır:
• İştahsızlık ve halsizlik
• Ani huzursuzluk veya aşırı sakinlik
• Dışkı renginde ve kıvamında değişiklik
• Şişkinlik ve gaz
• Yüksek ateş
• Titreme, ayakta duramama
• Nöbet geçirme
Özellikle koyunda çelerme hastalığı belirtileri çok kısa sürede şiddetlenir. Bu nedenle herhangi bir olağan dışı davranış gözlemlendiğinde hemen harekete geçmek gerekir.
Enterotoksemi (Çelerme Hastalığı) Tedavisi
Hastalığın tedavisi zordur çünkü çoğu zaman klinik belirtiler başlamadan hayvan ölmüş olur. Ancak hayatta kalan hayvanlar için şu destekleyici tedaviler uygulanabilir:
• Antitoksik serumlar (erken aşamada verilirse etkili olabilir)
• Damar içi sıvı takviyesi ve elektrolit desteği
• Karaciğer koruyucu ilaçlar
• Antibiyotik tedavisi (bakteri yükünü azaltmak amacıyla)
Yine de en etkili çözüm her zaman koruyucu aşılamadır.
Çelerme Aşısı Nedir?
Çelerme aşısı, Clostridium perfringens toksinlerine karşı bağışıklık kazandırmak amacıyla uygulanan koruyucu bir aşıdır. Özellikle kuzular, buzağılar ve genç danalar için olmazsa olmazdır. Aşının amacı toksin oluşmadan önce hayvanın bağışıklık sistemini bu toksinlere karşı hazır hale getirmektir.
Kuzulara Çelerme Aşısı Ne Zaman Yapılır?
Kuzular için ilk doz genellikle 4. haftada yapılır. Ardından 2-4 hafta içinde ikinci doz uygulanır. Aşı etkisinin devamı için yılda bir tekrarlanması gerekir. Özellikle sütten kesilme döneminde aşılı olmak büyük önem taşır.
Çelerme Aşısı Çeşitleri
Enterotoksemi aşıları, genellikle 5’li, 7’li ya da 8’li karma aşılar şeklindedir. Bu aşılar sadece çelermeye değil, aynı zamanda tetanoz ve diğer clostridial hastalıklara karşı da koruma sağlar. Veteriner hekimin önerisiyle uygun aşı seçilmelidir.
Çelerme Aşısı Yan Etkileri
Aşı sonrası hafif ateş, iştahsızlık ya da enjeksiyon yerinde küçük bir şişlik oluşabilir. Bu etkiler genellikle geçicidir. Ancak aşının etkinliğini artırmak için aşı öncesi hayvanın genel sağlık durumu iyi olmalıdır.
Koyun çelerme aşısı fiyatları, aşının markasına, doz sayısına ve veterinerlik hizmetine göre değişiklik gösterebilir. Ancak aşılama, hastalığın vereceği maddi ve manevi zararlardan çok daha ekonomiktir.
Çelerme Hastalığı Bulaşıcı mıdır?
Hayır, çelerme hastalığı bulaşıcı değildir, yani doğrudan hayvandan hayvana geçmez. Ancak aynı ortamda bulunan hayvanların yem, su ve bakım koşulları benzer olduğu için birden fazla hayvanda aynı anda görülmesi yaygındır. Bu yüzden toplu aşılamalar, sürü sağlığı açısından büyük önem taşır.
Hayvancılıkta sürdürülebilir başarı, hayvan sağlığını önceliklendirmekten geçer. Özellikle çelme gibi ölümcül sonuçlara yol açan hastalıklara karşı koruyucu sağlık hizmetleri aksatılmamalıdır. Eğer siz de hayvancılığı daha bilinçli ve verimli şekilde yapmak istiyorsanız, büyükbaş hayvan yetiştiriciliği sertifikası alarak bilgi ve uygulama düzeyinizi artırabilirsiniz. Bu sertifika programları, hem yetiştirici olarak kendinizi geliştirmenize hem de ekonomik kayıpların önüne geçmenize katkı sağlar.
Kaynakça